Xuất hiện cách đây hàng ngàn năm, nghề Gốm không chỉ cho thấy tiến bộ vượt bậc trong thiết kế sản xuất ra những công cụ phục vụ cuộc sống mà còn cho thấy trí sáng tạo và đôi bàn tay khéo léo của người thợ gốm Việt Nam. Trải qua bao thăng trầm cùng với thời gian, những làng gốm nổi tiếng xưa vẫn được gìn giữ và lưu truyền tới ngày nay như: Làng Gốm Bát Tràng, làng Gốm Chu Đậu, làng Gốm Bàu Trúc…

Tinh hoa Gốm Việt Xưa  

Gốm xưa (nguồn internet)

Gốm cổ truyền Việt Nam có từ hàng ngàn năm, xuất hiện trong các di chỉ văn hóa Hòa Bình, Bắc Sơn, Hạ Long, và các giai đoạn Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun. Đặc biệt, thời Lý – Trần (thế kỷ XI – XIV) chứng kiến sự phát triển vượt bậc trong kỹ thuật và chất men, với sản phẩm gốm tinh xảo, giá trị thẩm mỹ cao và được nhiều quốc gia khao khát.

Theo tài liệu “Lịch sử nghề gốm ở Thổ Hà” và “Tìm hiểu nghề gốm ở Bát Tràng”. Ba người đỗ Thái học vào thời Lý – Trần, Hứa Vĩnh Kiều (Bồ Bát), Đào Trí Tiến (Thổ Hà), và Lưu Phong Tú (Kẻ Sặt).  Được cử đi sứ Trung Quốc và học nghề gốm. Khi về nước, họ đã tổ chức lễ truyền nghề bên sông Hồng: ông Kiều chuyên chế gốm trắng ở Bồ Bát. Ông Tiến làm gốm đỏ ở Thổ Hà. Ông Tú chế gốm vàng, thẫm ở Phù Lãng.

Gốm Thời Lý

Ở thời Lý, nghề gốm nổi tiếng đứng đầu là Gốm hoa nâu, tiếp đến là Gốm men vàng và xanh lục. Gốm hoa nâu mang đậm yếu tố Phật giáo thời bấy giờ, những đề tài về hoa sen, hoa cúc được khắc họa trên đồ gốm lúc hiện thực lúc thi vị hóa. Hoa văn hình rồng thời Lý trên gốm mang nét đặc trưng với đường nét mềm mại, uốn lượn tinh xảo. Gốm hoa nâu có cốt gốm dày thô, chắc chắn.

Gốm Thời Trần

Đến thời Trần, nghề gốm phát triển các dòng men trắng, xanh ngọc, hoa nâu. Tiêu biểu nhất là dòng gốm hoa lam với màu men trắng đục họa tiết màu xanh lam. Hoa văn trang trí là hoa dây lá, hoa sen, chim muông. Hoa văn hình rồng thời Trần trên gốm đã có thay đổi so với thời Lý với những đường nét, dáng vẻ khỏe khoắn, uốn lượn tự do không thanh mảnh và gò bó như rồng thời Lý.

Nghề gốm thời Lý – Trần phát triển mạnh ở nhiều tỉnh. Mỗi vùng quê gốm có kỹ nghệ và mặt hàng gốm đặc trưng riêng tạo nên sự đa dạng và phong phú của nghề gốm Việt Nam. Những trung tâm sứ gốm xuất hiện từ thời Lý-Trần đến nay vẫn còn hưng thịnh có thể kể đến như: Làng gốm Bát Tràng (Hà Nội; làng gốm Chu Đậu (Hải Dương); Thổ Hà, Phù Lãng (Bắc Ninh)…

Giữ gìn và phát triển tinh hoa gốm Việt

Trải qua hàng ngàn năm, nghề gốm có lúc thịnh, lúc suy. Dù vậy, các thế hệ làm gốm vẫn gìn giữ và phát triển. Sản phẩm gốm ngày nay rất đa dạng, từ gốm thô đến đồ gia dụng và trang trí tinh tế. Chúng có nhiều sắc men phong phú và thể hiện sự khéo léo, sáng tạo của người thợ. Mỗi sản phẩm gốm mang giá trị văn hóa truyền thống và tâm hồn Việt.

Khác với gốm truyền thống, gốm sứ hiện đại sử dụng công nghệ dây chuyền sản xuất. Sản phẩm được làm hoàn toàn bằng máy móc và in nung ở nhiệt độ cao. Mực in giữ vĩnh viễn, bền và đảm bảo sức khỏe người dùng. Với kỹ thuật in nhiệt, sản phẩm không bị bong tróc hoặc nứt mẻ. Gốm hiện đại đa dạng về mẫu mã, chủng loại và công dụng hơn.

Làng Gốm Bát Tràng

Theo thời gian, tinh hoa nghề gốm Việt Nam không ngừng phát triển và vươn ra thế giới. Làng gốm Bát Tràng (Hà Nội) được hình thành từ thời nhà Lý. Đến nay, gốm Bát Tràng đã trở thành thương hiệu nổi tiếng, với phong cách và bản sắc riêng. Sản phẩm của làng gốm rất đa dạng về men, chủng loại, màu sắc và thiết kế.

Ngoài sản phẩm đại trà, nhiều nghệ nhân đã sáng tạo ra gốm sứ độc đáo. Họ phục chế thành công nhiều tác phẩm gốm cổ như gốm sứ đời Lý, Trần, Nguyễn và chế tác nhiều công thức men đặc sắc. Gần đây, nhờ ứng dụng khoa học và cải tiến kỹ thuật, sản phẩm gốm Bát Tràng không ngừng cải tiến về mẫu mã và chất lượng. Chúng đáp ứng thị hiếu tiêu dùng trong nước và chinh phục thị trường quốc tế.

Chợ Gốm Bát Tràng

Làng gốm Chu Đậu

Ngoài Bát Tràng, làng gốm Chu Đậu (huyện Nam Sách, Hải Dương) lưu giữ dòng gốm đẹp của Việt Nam. Gốm Chu Đậu phát triển rực rỡ từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 17. Sau ba thế kỷ thất truyền, làng gốm đã trở lại. Ngày nay, nhiều nghệ nhân trẻ tại Chu Đậu đã tiếp thu tinh hoa nghề gốm và tạo ra sản phẩm chất lượng cao. Đây là niềm tự hào của làng Chu Đậu và nghệ nhân gốm Việt.

Sự trở lại của Làng gốm Chu Đậu góp phần làm phong phú bức tranh Hải Dương. Các sản phẩm gốm Chu Đậu hiện đã đạt trình độ cao. Chúng được làm từ men trắng hoa lam, men ngọc, hoặc men tam thái. Sản phẩm thể hiện dấu ấn bản sắc văn hóa Việt với tính nghệ thuật cao. Chúng miêu tả thiên nhiên và cuộc sống cư dân đồng bằng châu thổ sông Hồng.

Dáng gốm Chu Đậu khá mềm mại và vững chãi

Làng Gốm Lái Thiêu

Gốm Lái Thiêu bắt đầu hình thành vào khoảng năm 1860. Sau hơn 150 năm, gốm Lái Thiêu nổi tiếng và trở thành trung tâm gốm sứ Nam bộ. Khác với các làng gốm khác, gốm Lái Thiêu tập trung vào sản xuất gốm gia dụng và sản phẩm sinh hoạt.

Gốm Lái Thiêu vừa đẹp vừa dễ sử dụng, nhanh chóng được ưa thích. Sản phẩm gốm Lái Thiêu kết hợp tiện ích và thẩm mỹ. Từ khâu tạo tác đến thiết kế, gốm Lái Thiêu tạo ra các sản phẩm dân dã. Với sự đa dạng về chủng loại, hình dáng và trang trí, gốm Lái Thiêu mang đậm chất hội họa và tính dân gian

Gốm Lái Thiêu

Ngày nay việc gìn giữ và phát triển tinh hoa gốm Việt tuy còn gặp nhiều khó khăn và thách thức nhưng với trí tuệ, bàn tay, khối óc của những nghệ nhân. Những làng gốm vẫn đỏ lửa lò nung để cho ra những sản phẩm đặc sắc gốm Việt và con đường gốm sứ tiếp tục viết nên những tinh hoa của nghề gốm xưa và nay./.